PROJECT «ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ». Διδακτική εφαρμογή στη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ ΄ Λυκείου. 2ο Λύκειο Συκεών Θεσσαλονίκης. Διδάσκουσα : Μαρία Σαπράκα, φιλόλογος.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ 

 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ PROJECT «ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ»

 

Μαρία Σαπράκα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1. Γιατί νοσεί η Πόλις; 

Όπως λέει ο Σάββας Μιχαήλ στο βιβλίο του ΑΝΤΙ ΓΟΝΗ ΑΝΤΙ ΘΕΟΣ ΑΝΤΙ ΤΥΡΑΝΝΟΣ (Μιχαήλ 2020), στον Οιδίποδα του Σοφοκλή τίθεται το κατεξοχήν ελληνικό, και πολιτικό, ερώτημα: γιατί νοσεί η Πόλις; Η Νόσος είναι «επίπτωση μιας ύβρεως που διασαλεύει τη φυσική και ηθικό-κοινωνική ιστορική τάξη πραγμάτων και πυροδοτεί μια μέχρι θανάτου σύγκρουση του ανθρώπου με δυνάμεις ανεξέλεγκτες, τη Μοίρα», στην περίπτωση μας τη Φύση. Η ύβρις σήμερα είναι ότι ο άνθρωπος θεωρεί ότι η φύση υπάρχει για τη δική του ικανοποίηση, ότι είναι αντικείμενο προς χρήση. 

Ο Οιδίπους τύφλωσε τα μάτια του, που δεν έβλεπαν τι έκανε, για να δει αυτό που είχε κάνει. Εμείς θα θελήσουμε να δούμε γιατί νοσεί η Πόλις ή σαν την Ιοκάστη θα προσπαθήσουμε να το κρύψουμε; Ο Habermas λέει ότι «τόση επίγνωση της μη γνώσης μας δεν υπήρξε ποτέ». Η επίγνωση της μη γνώση μας δεν είναι ζήτημα έλλειψης πληροφόρησης, είναι κυρίως ζήτημα ψυχικής αντοχής. Σε όλα τα επίπεδα: ατομικό, ομαδικό, συλλογικό. 

Ακόμη και η ορολογία που χρησιμοποιούμε προδίδει μια προσπάθεια απόκρυψης. Ο όρος Ανθρωπόκαινος, όρος γεωλογικός, είναι όρος ουδέτερος, δεν έχει συνδεθεί ακόμα με αισθήματα, φαντασίες, ιστορίες. Δηλώνει ότι η ανθρώπινη δράση συνιστά γεωλογική δύναμη παρεμβαίνουσα στο σύμπαν της ζωής του πλανήτη και αποκρύπτει τα πολύ συγκεκριμένα αίτια της περιβαλλοντικής καταστροφής. Η καταστροφή της φύσης δεν είναι εν γένει ανθρωπογενής, είναι καπιταλιστικογενής. Η πλανητική οικονομία ενώνει όλα τα είδη κάτω από την προσταγή της αγοράς και οι ακρότητές της απειλούν το σύνολο της ανθρωπότητας. Ιδιαίτερα καταστροφικός αποδεικνύεται ο σύγχρονος καπιταλισμός που εμπορευματοποιεί ό,τι ζει με τις βιοτεχνολογικές του παρεμβάσεις σε ζώα, σπόρους, κύτταρα, φυτά. 

Επιστήμονες, όπως ο βιολόγος Ρομπ Γουάλας και ο γιατρός Michael Greger έχουν αναδείξει την συσχέτιση της βιομηχανικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, που αποτελεί πεδίο γιγάντιων πολυεθνικών, με τη δημιουργία των συνθηκών για το πέρασμα παθογόνων ιών από τα ζώα στους ανθρώπους, όπως έγινε με τον ιό της σημερινής πανδημίας. 

Η απόκρυψη δεν σταματά εδώ αλλά συνεχίζεται. Ο όρος Ανθρωπόκαινος Εποχή συρρικνώνεται στον όρο κλιματική αλλαγή, ο οποίος με τη σειρά του συρρικνώνεται στον όρο υπερθέρμανση του πλανήτη. Αυτό που αντιμετωπίζουμε ωστόσο είναι πολύ μεγαλύτερο: εξορύξεις, αρσενικό στο νερό, ραδιενεργός ρύπανση, τερατώδη ποσά τοξικών χημικών, εξαφάνιση λιμνών, ποταμών, δασών, απλοποίηση του οικοσυστήματος με απώλεια χιλιάδων ειδών - οι Ιάπωνες σε κάποιες περιοχές επιτελούν οι ίδιοι την επικονίαση στα φυτά χρησιμοποιώντας μπατονέτες, γιατί οι μέλισσες έχουν αφανιστεί. Επίσης, αντιμετωπίζουμε ό,τι έχει ονομαστεί νεκρο-πολιτική, δηλαδή η άγρια εκμετάλλευση μεγάλων κοινωνικών ομάδων, θα μπορούσε να πει κανείς, ολόκληρων ηπείρων, όπως η Αφρική, γενοκτονίες, πόλεμοι. Για όποιον αντέχει να δει, βλέπει ότι όλα τα κομμάτια του συστήματος αποκαλύπτουν «την τρέλα της καπιταλιστικής μηχανής και τον παθολογικό, παραληρηματικό χαρακτήρα της ορθολογικότητάς της». Η βελτίωση των όρων ζωής που υπόσχεται ο καπιταλισμός καταστρέφει τους όρους ζωής. 

Αλλά ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο ένα οικονομικό σύστημα, ένα βάρος πάνω στην ανθρωπότητα που αρκεί να κουνήσουμε όλοι τους ώμους μας και θα πέσει, ούτε έχει ανάκτορα για να τα καταλάβουμε. Παράγει αξίες, σχέσεις, γνώσεις, παράγει ένα τρόπο ζωής. Η ζωή μας ολόκληρη είναι σε σύζευξη μαζί του. 

Ο άνθρωπος, μέσα στο καπιταλισμό θεωρείται ζώο εγωιστικό προσκολλημένο στα συμφέροντα του. Ο Alain Badiou (Badiou 2015) αναρωτιέται: αν στο ερώτημα «τι σημαίνει να ζει κανείς» η απάντηση είναι η ικανοποίηση των αναγκών και η επιδίωξη των ατομικών συμφερόντων, τότε πρόκειται για μια εξαιρετικά φτωχή στην ουσία της εκδοχή της ανθρωπότητας. Θεωρεί ότι ο καπιταλισμός επιχειρεί να καταστήσει το νόημα της ανθρώπινης ζωής συμβατό με τη λογική της λειτουργίας του κεφαλαίου, να συζεύξει την ανθρώπινη ζωή σε όλες της τις διαστάσεις με τη λογική του κέρδους. Να την παγιδεύσει, να την συρρικνώσει στη διάσταση του συμφέροντος. Κομμένοι και ραμμένοι στα μέτρα του, λοιπόν, και εμείς και τα παιδιά μας. 

Το κέρδος προβάλλεται ως το κατεξοχήν ποθούμενο αντικείμενο, συνεχώς νομιμοποιούμενο στην κοινωνική συνείδηση, νομιμοποιώντας με τη σειρά του τον εσαεί ανταγωνισμό των παντός είδους συμφερόντων. Ο Badiou (Badiou 2015) λέει: «αυτό που με εκπλήσσει είναι η φτώχεια του καπιταλιστικού πλούτου. Και ειδικότερα, η φτώχεια της ίδιας της επιθυμίας, διότι κατά βάση πρόκειται για επιθυμία αντικειμένων και όσων επιτρέπουν την απόκτησή τους. Συνεπώς, ο καπιταλισμός είναι ένα είδος διανομής αντικειμένων που συγκροτεί την ανθρωπότητα ως εικόνα ατελεύτητης παιδικής ηλικίας. Εάν λοιπόν κοιτάξουμε τον κόσμο σήμερα υπό το πρίσμα του «τι σημαίνει να ζει κανείς», δύο είναι οι προτάσεις: για τις μυριάδες αυτών που δεν έχουν τα μέσα για να ζήσουν, είναι μια αδιάκοπη πάλη για την επιβίωση, και για τους άλλους που έχουν κάποια μέσα για να ζήσουν είναι η φτωχή, παιδιάστικη ζωή της κατανάλωσης παιχνιδιών κι αντικειμένων. Εγώ λοιπόν υποστηρίζω ότι η αληθινή ζωή είναι απούσα.»

Ευφροσύνη Μουρελή,  Ψυχίατρος, ομαδική αναλύτρια, οικογενειακή θεραπεύτρια.

Τεύχος 38 metalogos-systemic-therapy-journal.eu

Σημείωση για την κατανόηση του νέου όρου «ανθρωπόκαινος εποχή»:

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες προξενούν, ως γνωστό, μια πληθώρα αλλαγών αλλά και αρνητικών επιπτώσεων στο γήινο σύστημα και πιο συγκεκριμένα, στη γεώσφαιρα, υδρόσφαιρα, βιόσφαιρα και στην ατμόσφαιρα αυτού. Οι διεργασίες αυτές λαμβάνουν χώρα για ένα μεγάλο σχετικά χρονικό διάστημα στον πλανήτη από το παρελθόν έως σήμερα και είναι ποικίλες, πολυσύνθετες, αλληλοεπηρεαζόμενες και σημαντικού μεγέθους. Οι ανησυχητικές παρεμβάσεις από τον άνθρωπο στο γήινο σύστημα δείχνουν τη σοβαρή διατάραξη της σχέσης του με το φυσικό κόσμο και την ώθηση της γης προς άγνωστα και ανεξερεύνητα εδάφη. Αυτό σημαίνει πως στο βιβλίο της ιστορίας της γης προστέθηκε τις τελευταίες δεκαετίες ένα νέο κεφάλαιο με ανησυχητικό έως αρνητικό περιεχόμενο για την κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος του πλανήτη και με συγγραφέα τον ίδιο τον άνθρωπο. Η κατάσταση αυτή οδήγησε το Νομπελίστα Ολλανδό χημικό Paul Crutzer και τον συνεργάτη του Eugene Stoermer να υποστηρίξουν το 2000 πως οι παραπάνω ανθρώπινες ενέργειες έχουν οδηγήσει τον πλανήτη σε μια νέα γεωλογική εποχή, δηλαδή σε μια νέα χρονική περίοδο κατά την οποία όλα τα υπολείμματα από τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ενεργειών του ανθρώπου στο γήινο σύστημα, συσσωρεύονται και δημιουργούν ένα νέο γεωλογικό στρώμα στον ανώτερο φλοιό του πυθμένα λιμνών, ρηχών θαλασσών κ.λπ. Οι δυο παραπάνω επιστήμονες έδωσαν στη χρονική αυτή περίοδο, λόγω της προέλευσής της, την ονομασία η Ανθρωπόκαινος εποχή, δηλαδή η εποχή του ανθρώπου, ή το Ανθρωπόκαινο (άνθρωπος + καινός, πρόσφατος, καινούργιος). Η εμπλοκή αυτή του ανθρώπινου είδους στην κλίμακα του γεωλογικού χρόνου και μάλιστα με αρνητικές συνέπειες, είναι η πρώτη φορά που έχει τις δικές του αιτίες και όχι φυσικές. 

Δρ Γεώργιος Μπαλούτσος, Δασολόγος – Υδρολόγος Διατελέσας τακτικός ερευνητής του ΕΘΙΑΓΕ 

Ανάργυρος Ρούσσος, Τεχνολόγος Δασοπονίας, MSc Διεύθυνση Δασών Ρεθύμνου

ΚΕΙΜΕΝΟ 2. Αποσπάσματα από το «Κεφάλαιο 2. Άνθρωπος και περιβάλλον» του σχολικού εγχειριδίου «Βιολογία Γ΄ Λυκείου»

2.4.1.  Άνθρωπος και περιβαλλοντικά προβλήματα

      Η πρόοδος των επιστημών, και ιδιαιτέρως της Βιολογίας και της Ιατρικής, προσέθεσε στο οπλοστάσιο του ανθρώπου πανίσχυρα όπλα για τη διάγνωση και τη θεραπεία των ασθενειών, με αποτέλεσμα τη μείωση της θνησιμότητας. Τα επιτεύγματα της τεχνολογικής ανάπτυξης σε πολλούς τομείς βελτίωσαν εντυπωσιακά τα δεδομένα και την ποιότητα της ζωής του ανθρώπου. 

     Αυτή όμως η θετική εξέλιξη είχε περιβαλλοντικό κόστος, γιατί συνοδεύτηκε από την αλαζονική αντίληψη ότι ο άνθρωπος μπορεί να εκμεταλλεύεται χωρίς όρους και χωρίς όρια τον πλανήτη, αδιαφορώντας για τις περιβαλλοντικές συνέπειες των επιλογών του. Κατά τη μεταπολεμική εποχή ωστόσο, και κυρίως τις τρεις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, αποκαλύφθηκαν το μέγεθος των προβλημάτων και η αδυναμία των τεχνολογικών μέσων να τα αντιμετωπίσουν. Μερικοί, χρησιμοποιώντας ανθρωποκεντρικούς όρους, είπαν ότι «η φύση εκδικείται». Στην πραγματικότητα η φύση δεν εκδικείται. Απλώς, όπως ισχύουν κάποιοι νόμοι στη Φυσική και στη Χημεία, έτσι ισχύουν και στη Βιολογία και στη συνολική λειτουργία της φύσης. Κι όταν παραβιάζονται αυτοί οι νόμοι, η φύση απορρυθμίζεται και οι συνέπειες μπορεί να είναι δραματικές τόσο για το περιβάλλον όσο και για τον ίδιο τον άνθρωπο που αποτελεί μέρος του. 

     Ανάμεσα στα σοβαρότερα προβλήματα που έχει προκαλέσει η αλαζονική συμπεριφορά με την οποία ο άνθρωπος διαχειρίστηκε το περιβάλλον του περιλαμβάνονται η μείωση της βιοποικιλότητας, η ερημοποίηση και η ρύπανση (εδάφους, νερού, αέρα).

2.4.4 Ρύπανση

……………………………………………………………………………………………………………………………..

• Το φαινόμενο του θερμοκηπίου. 

      Η ηλιακή ακτινοβολία που πέφτει στην επιφάνεια της Γης απορροφάται κατά ένα μέρος από αυτήν, ενώ κατά ένα άλλο μέρος εκπέμπεται πίσω στην ατμόσφαιρα με τη μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας. Από το σύνολο της ακτινοβολίας αυτής ένα μέρος δεσμεύεται από το διοξείδιο του άνθρακα και τους υδρατμούς που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα, γεγονός που οδηγεί στην ήπια αύξηση της θερμοκρασίας της. (Σημειώνεται ότι, αν δε δεσμευόταν η υπέρυθρη ακτινοβολία, η μέση θερμοκρασία της Γης θα ήταν -20 °C, αντί για τη μέση θερμοκρασία των 15 °C που είναι ευνοϊκή για τη ζωή). Το υπόλοιπο διαπερνά την ατμόσφαιρα και διαφεύγει στο διάστημα, με αποτέλεσμα να αποτρέπεται η υπερθέρμανση του πλανήτη μας. Ωστόσο εξαιτίας της υπέρμετρης καύσης ορυκτών καυσίμων η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα έχει αυξηθεί. Έτσι όμως αυξάνεται και το ποσοστό της υπέρυθρης ακτινοβολίας που δεσμεύεται από το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας, με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας της. Επειδή η ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα που προστίθεται στην ατμόσφαιρα αυξάνεται με ρυθμό 0,3% το χρόνο, πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι το 2040 η μέση θερμοκρασία του πλανήτη μας θα έχει αυξηθεί κατά 5 °C. Αν η πρόβλεψη αυτή επιβεβαιωθεί, τότε οι σοβαρές κλιματικές μεταβολές που θα προκύψουν θα έχουν δραματικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η τήξη των πολικών πάγων θα οδηγήσει σε ανύψωση της στάθμης της θάλασσας και επομένως στην απώλεια μεγάλων χερσαίων εκτάσεων οι οποίες θα καλυφθούν από το νερό. Είναι επίσης πιθανό πολλές γόνιμες περιοχές να μετατραπούν σε άγονες και αντίστροφα. 

      Πάντως, αν και είναι απαραίτητο να μειωθούν, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, καμία πρόβλεψη προς το παρόν δεν μπορεί να είναι απόλυτα ακριβής. Κι αυτό γιατί δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητή η πολυπλοκότητα των ατμοσφαιρικών φαινομένων και ιδιαίτερα ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι παράγοντες που ευθύνονται για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη με τους μηχανισμούς που την εξισορροπούν.

KEIMENO 3.

Οι πυρκαγιές στην Εύβοια και η ώρα των ευθυνών

Στον γερμανικό Tύπο η αγανάκτηση και οι επικρίσεις για τους επιχειρησιακούς χειρισμούς στην Εύβοια και τις επιπτώσεις των πυρκαγιών στην τουριστική οικονομία.

https://www.dw.com/el/%CE%BF%CE%B9-%CF%80%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%AD%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%8D%CE%B2%CE%BF%CE%B9%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CF%8E%CF%81%CE%B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B5%CF%85%CE%B8%CF%85%CE%BD%CF%8E%CE%BD/a-58805680 

    

Griechenland I Waldbrände in Evia

Φωτογραφία στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Welt του Βερολίνου συνοψίζει μιαν άλλη πτυχή του δράματος που βιώνει αυτές τις ημέρες η Ελλάδα. Σε ένα φέρυ μποτ σε παραλία της Εύβοιας και με φόντο τον κατακόκκινο από τις φλόγες ουρανό, επιβιβάζονται κάτοικοι και τουρίστες για να σωθούν από τις πυρκαγιές. Στην καρδιά της τουριστικής περιόδου τέτοιες εικόνες αποτρέπουν κάθε τουρίστα να έρθει για διακοπές στην Ελλάδα.

Σε άλλο συναφές άρθρο, η Frankfurter Allgemeine Zeitung θέτει το ερώτημα ευθέως: Ποιες οι επιπτώσεις στον ελληνικό τουρισμό από τέτοιες δραματικές εικόνες νησιών να καίγονται και τουριστών να μεταφέρονται με καράβια για να σωθούν, όπως αυτές τις ημέρες στην Εύβοια;

 "Βιώσιμος τουρισμός"

"Το ότι αυτός, ο πιο σημαντικός κλάδος της ελληνικής οικονομίας απειλείται από την κλιματική κρίση, δεν φαίνεται μόνο στα νησιά" σημειώνει. "Όπως και το 2007 έτσι και φέτος απειλήθηκαν από τις φλόγες αρχαιολογικοί χώροι και το Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας. Τον Αύγουστο του 2007 σώθηκε την τελευταία στιγμή η περιοχή.  Φαίνεται να λειτουργούν για την ώρα οι τεράστιες επενδύσεις των τελευταίων χρόνων σε τοπικά μέτρα πυρόσβεσης. Αλλά η απειλή για την πολιτιστική κληρονομιά παραμένει και γίνεται εμφανής κάθε καλοκαίρι. Το καλοκαίρι του 2019 η ελληνική κυβέρνηση συγκάλεσε διάσκεψη με 300 εμπειρογνώμονες από 40 χώρες για να συσκεφθεί γύρω από την προστασία πολιτιστικών αγαθών από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Από το καλοκαίρι του 2021 προκύπτει ότι σύντομα το διακύβευμα είναι πολύ μεγαλύτερο από την προστασία  αρχαίων κιόνων και ερειπίων". 

Συνέντευξη με τον καθηγητή και ακαδημαϊκό Κώστα Συνολάκη φιλοξενεί η Handelsblatt. Ο ειδικός στην αντιμετώπιση ακραίων καιρικών φαινομένων επισημαίνει ότι ο τουριστικός κλάδος θα πρέπει να μετασχηματιστεί για να γίνει βιώσιμος. "Οι υπάρχουσες υποδομές στην Ελλάδα δεν μπορούν λόγω του μεγάλου αριθμού επισκεπτών να ανταποκριθούν σε ό,τι αφορά στην ανακύκλωση και τη διαχείριση απορριμάτων" υπογραμμίζει στον Γερμανό αρθρογράφο. "Ο τουριστικός κλάδος θα πρέπει σε ευρεία κλίμακα να ξεκινήσει με την εξοικονόμηση ενέργειας και την ανακύκλωση. Εδώ φοβάμαι ότι το πρόβλημα εστιάζεται στα οικογενειακά ξενοδοχεία που είναι μεγαλύτερα από τα Airbnb και μικρότερα από ξενοδοχειακές αλυσίδες. Αυτά θα νιώσουν την πίεση των καταναλωτών και των ταξιδιωτικών πρακτόρων.

Ειρήνη Αναστασοπούλου

ΚΕΙΜΕΝΟ 4. Απόσπασμα από το διάγγελμα του πρωθυπουργού Κ.Μητσοτάκη στον ελληνικό λαό στις 09/08/2021.

«Οι τελευταίες ημέρες ήταν από τις πιο δύσκολες για την πατρίδα μας εδώ και δεκαετίες. Δώσαμε, και ακόμη δίνουμε, τη μάχη με όλες μας τις δυνάμεις. Αλλά αντιμετωπίζουμε μία φυσική καταστροφή πρωτόγνωρων διαστάσεων: σε λίγες μέρες ξέσπασαν 586 πυρκαγιές σε όλες τις γωνιές της Ελλάδας. Με φωτιές οι οποίες, λόγω του πρωτοφανούς καύσωνα αλλά και της πολύμηνης ξηρασίας, σβήνουν πια πολύ δύσκολα.

Πολλές χώρες μάς συνδράμουν ήδη με μέσα και προσωπικό. Τις ευχαριστώ για την αλληλεγγύη τους. Κυρίως, όμως, ευγνωμονώ όλες και όλους που δίνουν τον αγώνα στο πεδίο. Παλεύουν με ένα φυσικό φαινόμενο που, συχνά, ξεπερνά τις δυνάμεις τους. Και όμως, δεν το βάζουν κάτω. Στα μαυρισμένα τους πρόσωπα βλέπουμε την Ελλάδα που αντιστέκεται και επιμένει. Ενώ το κύμα συμπαράστασης και αλληλοβοήθειας που απλώνεται σε όλη την επικράτεια δηλώνει την απόφαση αυτού του λαού να ξαναχτίσει γρήγορα ό,τι γκρεμίστηκε. 

Το ότι σώθηκαν άνθρωποι, με πλήρη σχέδια εκκένωσης, οφείλεται στον επαγγελματισμό της Πολιτικής Προστασίας, στη δράση της Αστυνομίας και του Λιμενικού. Δεν ήταν αυτονόητο, ούτε δεδομένο. Το ίδιο ισχύει και για την προστασία πολλών οικισμών που τελικά δεν κάηκαν χάρη στην αυτοθυσία πυροσβεστών και εθελοντών, και φυσικά των πιλότων μας και των Ενόπλων Δυνάμεων. Μέσα σε λίγα 24ωρα σε 141 περιοχές έγιναν 62 οργανωμένες απομακρύνσεις κατοίκων.

Η έκταση της καταστροφής, ειδικά στην Εύβοια και στην Αττική, μαυρίζει την καρδιά όλων μας. Και πρώτος εγώ ζητώ συγνώμη για τις όποιες αδυναμίες υπήρξαν. Κατανοώ απόλυτα τον πόνο των συμπολιτών μας που είδαν τα σπίτια ή τις περιουσίες τους να καίγονται. Την αναστάτωση όσων μετακινήθηκαν όπως-όπως από τον τόπο τους. Ακόμα και την οργισμένη απορία εκείνων που αναζητούσαν, για παράδειγμα, εναέρια βοήθεια, χωρίς να γνωρίζουν αν τα πυροσβεστικά αεροσκάφη επιχειρούσαν αλλού ή αν οι συνθήκες ήταν απαγορευτικές.

Οι αντιδράσεις μας, ωστόσο, δεν πρέπει να είναι τυφλές. Οι τυχόν αστοχίες θα εντοπιστούν. Και οι ευθύνες θα αποδοθούν όποτε πρέπει και σε όποιον πρέπει. Το πρώτο ζητούμενο, αυτήν την ώρα, είναι οι λύσεις. Ακριβώς όπως και πρώτο ζητούμενο ήταν και παραμένει η προστασία της ανθρώπινης ζωής. Γι’ αυτό και ο απολογισμός αυτής της εμπειρίας οφείλει να μην περιλαμβάνει μόνο το τι χάθηκε, αλλά και το τι σώθηκε μέσα σε μία τέτοια φυσική λαίλαπα που δεν έχει προηγούμενο.

Είναι προφανές ότι η κλιματική κρίση χτυπά, πλέον, την πόρτα ολόκληρου του πλανήτη, με φωτιές που διαρκούν επί εβδομάδες. Αυτό είναι αιτιολογία, όχι, όμως, δικαιολογία ούτε και άλλοθι. Και θα το πω καθαρά: μπορεί να κάναμε ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν, αλλά σε πολλές περιπτώσεις αυτό δεν φάνηκε αρκετό στην άνιση μάχη με τη φύση. Το ίδιο ξεκαθαρά, όμως, θα πω και ότι θα βρεθούμε δίπλα σε όσους έπληξε η πυρκαγιά. Όπως το κάναμε και άλλοτε, μετά τις πλημμύρες του «Ιανού» στη Θεσσαλία ή του μεγάλου σεισμού της Σάμου».

ΚΕΙΜΕΝΟ 5. My octopus teacher. Official trailer. Netflix  

https://www.youtube.com/watch?v=3s0LTDhqe5A 

ΚΕΙΜΕΝΟ 6.

Αν η φύση πεθάνει, πεθαίνουμε κι εμείς

Ο δημιουργός της ταινίας «Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι» Κρεγκ Φόστερ μιλάει για τη συνάντηση που του άλλαξε τη ζωή. Ο βραβευμένος κινηματογραφιστής και δύτης αφιέρωσε σχεδόν μία δεκαετία στην εξερεύνηση του μεγάλου υποθαλάσσιου δάσους των κελπιών στο Δυτικό Ακρωτήριο της Νότιας Αφρικής, κοντά στις ακτές του Κέιπ Τάουν. 

Μπορεί ένας άνθρωπος και ένα χταπόδι να γίνουν φίλοι; Και πώς μπορεί να μοιάζει αυτή η αναπάντεχη φιλία; «Πολλοί λένε ότι τα χταπόδια είναι σαν εξωγήινοι. Το περίεργο είναι πως, όταν τα πλησιάζεις, συνειδητοποιείς ότι μοιάζουμε με πολλούς τρόπους». Έτσι ξεκινάει ο Κρεγκ Φόστερ την αφήγησή του στην εξαιρετική ταινία ντοκιμαντέρ «Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι» που έκανε πρεμιέρα στο Netflix πριν από λίγες εβδομάδες. Ο βραβευμένος κινηματογραφιστής και δύτης αφιέρωσε σχεδόν μια δεκαετία στην εξερεύνηση του μεγάλου υποθαλάσσιου δάσους των κελπιών στο Δυτικό Ακρωτήριο της Νότιας Αφρικής, κοντά στις ακτές του Κέιπ Τάουν. 

Στη διάρκεια των υποβρύχιων περιπλανήσεών του συνάντησε ένα θηλυκό χταπόδι, το οποίο ξεκίνησε να παρατηρεί και να βιντεοσκοπεί καθημερινά. Μέσα σε διάστημα ενός χρόνου είχε αναπτύξει μαζί του μια μοναδική αμφίδρομη σχέση αλλά και έναν βαθύ συναισθηματικό δεσμό. «Ολα ήταν τόσο ιδιαίτερα», θυμάται, «φυσικά οι στιγμές που είχαμε άμεση διάδραση, όταν ηθελημένα ερχόταν σε επαφή μαζί μου, αλλά και οι στιγμές που μου έδειχνε μια καινούργια συμπεριφορά ήταν αξιομνημόνευτες». Αυτό το χταπόδι έγινε η φίλη του, ο δάσκαλός του, η ανέλπιστη πρωταγωνίστρια μιας ταινίας μοναδικής στο είδος της, που συνδυάζει τη χαρτογράφηση του υποθαλάσσιου παραδείσου του Δυτικού Ακρωτηρίου με την ευαίσθητη ματιά στον φυσικό κόσμο και τα υπέροχα πλάσματά του, μέσα από εικόνες μοναδικής ομορφιάς και τεχνικής αρτιότητας. 

Όλα ξεκίνησαν το 2010. Ο Κρεγκ ζούσε επί δύο χρόνια στην «απόλυτη κόλαση», όπως παραδέχεται. Ήταν εξαντλημένος από χρόνια σκληρής δουλειάς, δεν άντεχε στη σκέψη να ξανακρατήσει κάμερα ή να ξαναμπεί σε αίθουσα μοντάζ. Η οικογένειά του υπέφερε και ο ίδιος αισθανόταν ότι δεν μπορούσε να είναι καλός πατέρας για τον γιο του. Συνειδητοποίησε τότε ότι η εσωτερική του ισορροπία είχε χαθεί λόγω της απομάκρυνσής του από το φυσικό περιβάλλον.

Ως παιδί είχε περάσει αμέτρητες ώρες στις βραχώδεις ακτές και στο μοναδικής ομορφιάς δάσος των κελπιών του Δυτικού Ακρωτηρίου. Ορμητήριό του τότε ήταν ένα ξύλινο μπάνγκαλοου που ατένιζε τον Ατλαντικό. Η αποσύνδεσή του από τον φυσικό κόσμο τού είχε κοστίσει ακριβά. Για να συνέλθει, αποφάσισε να επιστρέψει στον ωκεανό. Χρειάστηκαν μήνες καθημερινών καταδύσεων στα παγωμένα νερά, ώστε να συνηθίσει το σώμα και το μυαλό του την επαφή με τον ωκεανό και τον κόσμο του. Δεν χρησιμοποιούσε στολή κατάδυσης, ώστε να νιώθει σαν αμφίβιο, να βρεθεί όσο πιο κοντά μπορούσε στο υποθαλάσσιο περιβάλλον. «Πετούσε» σε αυτό το τρισδιάτατο υποθαλάσσιο δάσος, νιώθοντας σαν να είναι σε άλλο πλανήτη, λέει.

Η θεραπευτική επίδραση της ανανεωμένης επαφής του με τον ωκεανό είχε ως αποτέλεσμα να νιώσει την επιθυμία να κρατήσει και πάλι στο χέρι του την κάμερά του, να τραβήξει πλάνα. Η ιδέα της ταινίας ωστόσο γεννήθηκε μετά την αποκαλυπτική εμπειρία της γνωριμίας του με «εκείνη». «Η ταινία ήταν μια οργανική διαδικασία», τονίζει. «Η σχέση μου με το χταπόδι διήρκεσε ένα χρόνο. Είχα ήδη περάσει μερικά χρόνια κάνοντας ελεύθερη κατάδυση και εξερευνώντας το θαλάσσιο δάσος, μαθαίνοντας να προσαρμόζομαι και να κινούμαι στο παγωμένο νερό, καταγράφοντας τη βιοποικιλότητα του δάσους των κελπιών, πριν τη συναντήσω. Αυτόν τον ένα χρόνο περνούσα σχεδόν κάθε μέρα στο νερό, αλλά δεν έχω χρονομετρήσει πόση ώρα την ημέρα την παρακολουθούσα· υπολογίζω περίπου 30 λεπτά ημερησίως. Συχνά κοιμόταν ή ξεκουραζόταν, έτσι δεν περνούσα όλο αυτόν τον χρόνο μαζί της». 

Ήταν συναρπαστικό, ομολογεί, ότι έμαθε να βλέπει το περιβάλλον του υποθαλάσσιου δάσους μέσα από τα μάτια της νέας του φίλης. «Ήταν υπέροχο το να παρατηρώ πώς όλα σε αυτό το υποθαλάσσιο οικοσύστημα ήταν δεμένα μαζί και κινούνταν σε ένα κυκλικό σύστημα ζωής και θανάτου στο οποίο κάθε οργανισμός εξαρτιόταν από τον άλλο». Πήρε ανεκτίμητα μαθήματα: «Ότι οι τόποι άγριας ζωής και τα ζώα που ζουν εκεί είναι πολύτιμα. Ότι είμαστε μέρος της φύσης και όχι επισκέπτες. Ότι η βαθιά επαφή μας με τη φύση είναι σημαντική για το ευ ζην μας. Ότι η επιβίωσή μας είναι συνδεδεμένη με την υγεία και τη βιοποικιλότητα του φυσικού κόσμου. Αν το περιβάλλον ευημερεί, ευημερούμε κι εμείς· αν πεθάνει, πεθαίνουμε κι εμείς. Η πιο επικίνδυνη σκέψη είναι ότι εμείς οι άνθρωποι μπορούμε με κάποιον τρόπο να ζήσουμε χωρίς τη φύση. Είμαστε η φύση και το μέλλον μας ως είδος είναι εγγυημένο αν επιτρέψουμε στον φυσικό κόσμο να επιβιώσει και να είναι προστατευμένος». Αυτή η εμπειρία τού άλλαξε τη ζωή με πολλούς τρόπους, παραδέχεται: «Με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι είμαι ένα ακόμα ζώο σε αυτόν τον πλανήτη. Με έκανε να αισθανθώ πόσο εμείς οι άνθρωποι ανήκουμε εδώ. Είναι το σπίτι μας, το μόνο μας σπίτι. Το να είναι κανείς στη φύση είναι το πιο θεραπευτικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε για τους εαυτούς μας». 

Γι’ αυτό αποφάσισε να κάνει αυτή την ταινία; «Είμαι κινηματογραφιστής και αφηγητής ιστοριών, αυτό κάνω στη ζωή μου. Νιώθω ότι οι ιστορίες είναι σημαντικές, γιατί μπορούν να κινητοποιήσουν το συναίσθημα και να κάνουν τους ανθρώπους να ακούσουν προσεκτικά και να νοιαστούν. Ήθελα να μοιραστώ τη μαγεία και τη χαρά που έζησα στο δάσος των κελπιών* και να δείξω στον κόσμο την ομορφιά του υποθαλάσσιου δάσους της Νότιας Αφρικής και τη σημασία τού να είμαστε συνδεδεμένοι με τη φύση». 

Για τον λόγο αυτό έχει προχωρήσει και στην ίδρυση της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης SeaChange Project, μιας κοινότητας επιστημόνων, δημοσιογράφων, κινηματογραφιστών που εργάζονται για την ανάδειξη και προστασία του υποθαλάσσιου δάσους. Στόχος τους είναι να κινητοποιήσουν επιστήμονες, φορείς, πολιτικούς και το κοινό ώστε να γίνουν μέρος της αναγέννησης του πλανήτη.

Μαρία Αθανασίου, Η Καθημερινή, 10.01.2021 

*κέλπιες = φύκια

ΚΕΙΜΕΝΟ 1. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

 (οι μαθητές προετοιμάζονται συνεργαζόμενοι ανά δύο για τις δραστηριότητες 1 και 2, πριν την εργασία στην ολομέλεια της τάξης)

1. Παρακολουθήστε τη σκέψη της συγγραφέως. Να καταγράψετε επιγραμματικά την πορεία της από το αρχικό ερώτημα έως το συμπέρασμα στο ποίο καταλήγει στην τελευταία παράγραφο. 

2. Η συγγραφέας, η Φρόσω Μουρελή, είναι ψυχίατρος. Η ψυχιατρική είναι κλάδος της ιατρικής επιστήμης που μελετά, κυρίως, τις ψυχικές ασθένειες και διαταραχές – αιτιοπαθογένεια και θεραπεία – καθώς και τις προϋποθέσεις/παραμέτρους της ψυχικής υγείας και ευεξίας. Πώς αυτή η ταυτότητα της συγγραφέως αντανακλάται στην οπτική με την οποία προσεγγίζει το θέμα της σύγχρονης περιβαλλοντικής καταστροφής;

3. Να επιλέξετε μία από τις παρακάτω γραπτές δραστηριότητες:

α) Ποιο είναι το σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα σύμφωνα με τη συγγραφέα; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 100 λέξεων, περίπου.

β) Πώς αντιλαμβάνεστε τη «φτώχεια της ίδιας της επιθυμίας» και τη «φτωχή, παιδιάστικη ζωή» ως χαρακτηριστικά της σύγχρονης ανθρωπότητας (τελευταία παράγραφος); Να αναπτύξετε τις σκέψεις σας τεκμηριώνοντας και με δικά σας παραδείγματα (150 – 200 λέξεις).

ΚΕΙΜΕΝA 2,3,4. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 

(οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες· κάθε ομάδα ασχολείται με ένα κείμενο)

Η Ευφροσύνη Μουρελή στο άρθρο της υποστηρίζει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει την ψυχική αντοχή να δει «γιατί νοσεί η Πόλις» και μάλιστα ακολουθεί τακτικές απόκρυψης και όχι αποκάλυψης των αιτίων.

Να διερευνήσετε αν η άποψή της επιβεβαιώνεται ή διαψεύδεται στα Κείμενα 1, 2, 3. Να τεκμηριώσετε την άποψή σας με αναφορές στα κείμενα. Ποιες σκέψεις σας γεννιούνται, αν λάβετε υπόψη σας το είδος των κειμένων; Να απαντήσετε σε ένα κείμενο προσχεδιασμένου προφορικού λόγου του οποίου η έκταση να μην υπερβαίνει τις 200 λέξεις και να το παρουσιάσετε στην ολομέλεια της τάξης.

ΚΕΙΜΕΝΟ 5. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 

(εργασία στην ολομέλεια της τάξης)

Να παρακολουθήσετε το τρέιλερ για το ντοκιμαντέρ “Ο δάσκαλός μου το χταπόδι” . Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας; Νομίζετε ότι το τρέιλερ πετυχαίνει τον σκοπό του να κινήσει το ενδιαφέρον του θεατή να δει την ταινία; Αν ναι, με ποιους τρόπους το πετυχαίνει; Αν πράγματι σας κίνησε το ενδιαφέρον, μπορείτε να δείτε την ταινία, που κέρδισε το Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ 2021, στο NETFLIX. 

ΚΕΙΜΕΝΟ 6. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ  

(οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες)

Να απομονώσετε τρεις φράσεις που σας έκαναν εντύπωση από τη συνέντευξη του Κρεγκ Φόστερ για την ιστορία που αφηγήθηκε στο ντοκιμαντέρ του και να αιτιολογήσετε τι είναι αυτό που σας εντυπωσίασε σε κάθε φράση και γιατί.

Κρατήστε σημειώσεις κατά τη συζήτηση στην ομάδα σας και παρουσιάστε στη συνέχεια στην ολομέλεια της τάξης τις απόψεις σας.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Ένα από τα μαθήματα που πήρε από την εμπειρία του ο Κρεγκ Φόστερ είναι “ότι η βαθιά επαφή μας με τη φύση είναι σημαντική για το ευ ζην μας”. Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς το ευ ζην; Έχει κάποια σημασία η φύση για το δικό σας ευ ζην; Να εκθέσετε τις απόψεις σας σε ένα άρθρο προορισμένο να δημοσιευτεί στη σχολική σας εφημερίδα. (350-400 λέξεις)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΜΑΘΗΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΜΑΘΗΤΗΣ 1

Το δικό μου ευ ζην

Διαχρονικά ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα είναι το ευ ζην. Τι συνθέτει άραγε την ποιοτική ζωή ενός ανθρώπου; Έχει η φύση επίδραση στην ποιότητα της ζωής μας; Αποφάσισα λοιπόν να εκθέσω τις δικές μου απόψεις για αυτό το ζωτικής σημασίας θέμα.

Για μένα ο όρος καλή ζωή είναι ταυτόσημος με τον όρο ποιοτική ζωή. Η ποιοτική ζωή σχετίζεται μα τις στάσεις ζωής, τις αξίες και τα ιδανικά που διέπουν έναν άνθρωπο. Θεωρώ πως όταν πράττουμε με γνώμονα τις αξίες μας , διαμορφώνουμε ένα κλίμα εσωτερικής ηρεμίας που θεωρώ πως είναι προαπαιτούμενο για κάθε άνθρωπο που θέλει να λέει πως ζει ποιοτικά. Άλλωστε, όπως λέει και ένα άσμα «η ζωή συγχωρεί τους πολύ τολμηρούς, τους τρελούς και τις ΑΞΙΕΣ». Οι αξίες λοιπόν, ως φάρος μας καθοδηγούν στο ταξίδι μας που λέγεται ζωή. Και αν τις επιλέγουμε σωστά, θα φτάσουμε στον προορισμό μας, στο ευ ζην.

Εκτός αυτού όμως, για να πετύχει κάποιος το ευ ζην, χρειάζεται πολλά παραπάνω. Και θα τολμήσω να ξεφύγω από το στερεότυπο «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Η ενσυναίσθηση και η αγάπη είναι κύρια συστατικά στο μείγμα της προσωπικότητας ενός ανθρώπου. Μέσα από την ενσυναίσθηση μπορείς να αντιλαμβάνεσαι πώς νιώθει ο διπλανός σου και να τον στηρίζεις άμεσα ή έμμεσα. Όπως είναι γνωστό, η αγάπη και η στήριξη είναι έννοιες αμφίδρομες – τις περισσότερες φορές τουλάχιστον. Όταν δίνεις αγάπη, θα πάρεις αγάπη, αλλά, ακόμη και να μην πάρεις, θα ξέρεις πως την άξιζες. Μέσα από αυτόν τον περίεργο μηχανισμό πετυχαίνουμε μια ισορροπία στη ζωή μας, η οπία για μένα από κοινού φυσικά με την καλή υγεία συνθέτει το ευ ζην μου.

Η φύση όμως κατέχει και αυτή καίριο ρόλο στις ζωές μας. Δίχως τη φύση ο άνθρωπος χάνει τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του. Είναι βιολογική ανάγκη του ανθρώπου η αλληλεπίδραση με τη φύση. Ο άνθρωπος «γεννήθηκε» στη φύση, η φύση τον ανέθρεψε, η φύση του επέτρεψε να ζει. Και αν υποστήριζα ότι η φύση δεν επηρεάζει το ευ ζην, θα γινόμουν κι εγώ ένας από όλους αυτούς που θέλουν να την εξαφανίσουν στο βωμό του κέρδους, του τσιμέντου. Όχι, λοιπόν. Η φύση είναι καθοριστικός παράγοντας όχι μόνο για το ευ ζην αλλά για το ίδιο το ζην, Και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Ως μια ανάγκη του ανθρώπου για επαφή με το περιβάλλον που τον γέννησε.

Πέραν αυτού, όταν ερχόμαστε σε επαφή με τη φύση, κερδίζουμε πολλά. Από τον αέρα που είναι πλούσιος σε οξυγόνο μέχρι τους ήχους των πουλιών που τιτιβίζουν στα δέντρα. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως ανθρωπότητα είναι οι κρίσεις άγχους, τα πνευμονικά νοσήματα και η κατάθλιψη. Όλα αυτά έχουν ένα κοινό γιατρικό. Τη φύση. Η φύση αποτελεί το μόνο «φάρμακο» που θεραπεύει σώμα και ψυχή ταυτόχρονα. Για τη γενιά του ζάναξ η φύση αποτελεί το καλύτερο «υποκατάστατο» του.

Εν τέλει πιστεύω πως το ευ ζην βγαίνει κυρίως από μέσα μας. Οι αξίες και η εσωτερική ισορροπία συνθέτουν μια βόμβα εσωτερικής πληρότητας την οποία πυροδοτεί η φύση ως ο κύριος εξωγενής παράγοντας.

ΜΑΘΗΤΗΣ 2

Τι τελικά είναι το ευ ζην;

Με αφορμή την «ομολογία» του Κρεγκ Φόστερ για τον σημαντικό ρόλο της φύσης στο ευ ζην του, αποφάσισα να πραγματευθώ ένα θέμα το οποίο μας απασχολεί όλους. Τελικά τι είναι το ευ ζην και πώς μπορεί να συσχετισθεί η φύση με αυτό;

Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε ορισμένες καταστάσεις καθορίζεται από διαφορετικούς παράγοντες για κάθε άνθρωπο. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνομαι εγώ και η πλειονότητα των ανθρώπων – πιστεύω – το ευ ζην σχετίζεται άμεσα με την οικονομική ανέλιξη. Ίσως να ακούγεται επιφανειακή ή και υλιστική η άποψή μου, αλλά θεωρώ πως σε μια κοινωνία διαρκών συναλλαγών η οποία μαστίζεται από την κρίση είναι ιδιαίτερα σημαντική η οικονομική εξασφάλιση. Ασφαλώς, τα χρήματα αδυνατούν να επιφέρουν την ονομαζόμενη «ευτυχία», αλλά συμβάλλουν στην επίτευξή της. Διευκολύνεται η καθημερινότητα, καθώς μειώνονται τα προβλήματα και αναβαθμίζονται οι συνθήκες διαβίωσης.

Απαραίτητη όμως προϋπόθεση για το ευ ζην θεωρώ πως αποτελεί η ισορροπία του πνευματικού και υλικού μας κόσμου. Η ύλη διευκολύνει τη ζωή των ανθρώπων, όμως αν δε συνδυαστεί και με την κατάλληλη πνευματική «διεργασία», τότε ο άνθρωπος αισθάνεται ανολοκλήρωτος. Ιδιαίτερα λοιπόν σημαντική θέση κατέχει η θρησκευτική πίστη στη ζωή μου. Θεωρώ πως η επαφή μας με τη θρησκεία θα μας οδηγήσει στο ευ ζην. Εξάλλου, η πίστη αποτελεί μια πηγαία επιθυμία του ανθρώπου με την οποία και δημιουργείται. Χωρίς αυτή ο άνθρωπος αισθάνεται λειψός και ίσως και πνευματικά κενός και δεν οδηγείται στην πλήρωση. Ίσως αυτή η ψυχική ανάταση που μας δημιουργείται όταν διαβαίνουμε το κατώφλι της εκκλησίας να αποτελει το μυστικό του ευ ζην.

Αναμφίβολα η επαφή μας και η «συναναστροφή» μας με τη φύση λειτουργεί ως ένας ανανεωτικός και αναζωογονητικός παράγοντας, ο οποίος συμβάλλει σημαντικά στο ευ ζην. Το δικό μου όμως ευ ζην δε συνδέεται ιδιαίτερα με το φυσικό περιβάλλον, παρά το γεγονός πως θα το επιθυμούσα. Οι ασθματικοί ρυθμοί ζωής στη μεγαλούπολη που ζω και η έλλειψη χρόνου με έχουν απομακρύνει από τη φύση. Σίγουρα η μελλοντική μου ζωή θα συνδέεται αμεσότερα με τη φύση που μας περιβάλλει.

Συνοψίζοντας, θεωρώ πως το περιεχόμενο του ευ ζην σχετίζεται ιδιαίτερα με πνευματικά αλλαά και υλικά αγαθά. Αποτελεί όμως προσωπική υπόθεση του κάθε ανθρώπου η σωστή διαχείρισή τους και το ποσοστό επιρροής τους στη ζωή τους.

ΜΑΘΗΤΗΣ 3

Ευ ζην και φύση

Με αφορμή την προβολή στην τάξη του τρέιλερ του ντοκιμαντέρ του Κρεγκ Φόστερ

που σχετίζεται με την επαφή του ήρωα με τη φύση, ήρθε ξανά στο προσκήνιο η αξία και η σημασία που έχει η φύση για τη ζωή μας. Έτσι θα αναφέρω πώς συνδέεται η φύση με το δικό μου ευ ζην.

Αρχικά, για μένα η ποιότητα ζωής πηγάζει από την πνευματική, ψυχική μου υγεία. Να είμαι ψυχικά ήρεμη και πνευματικά ελεύθερη χωρίς το άγχος να με διακατέχει και να με καταβάλει. Επιπλέον, να είμαι ανεξάρτητη και να μην ακολουθώ τυφλά τις αντιλήψεις και τους τρόπους ζωής της σύγχρονης κοινωνίας. Δηλαδή να ακολουθώ τις δικές μου ιδέες, να μπορώ να εκφράσω τις σκέψεις μου χωρίς να επηρεάζομαι από τα στερεότυπα της κοινωνίας και ποιο είναι σωστό ή λάθος γι’  αυτήν. Επίσης, να είμαι συνειδητοποιημένη και ενημερωμένη για τα σύγχρονα θέματα και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος, ώστε να μπορώ να βοηθήσω και να συμβάλω στην αντιμετώπισή τους. ΄Τσι θα νιώθω πνευματικά γεμάτη, χαρούμενη και ικανοποιημένη.

Θεωρώ πως η φύση βοηθά σε όλα τα παραπάνω και έχει άμεση σύνδεση με το ευ ζην μου. Η φύση είναι μοναδική διέξοδος που μου προσφέρει στιγμές χαλάρωσης και εκτόνωσης, την ευκαιρία να αποβάλω το άγχος μου και να δραπετεύσω από την καθημερινότητα και τους γρήγορους ρυθμούς ζωής. Επιπρόσθετα, θεωρώ πως η άμεση επαφή με τη φύση μπορεί να με βοηθήσει να ανακαλύψω τον εαυτό μου και τις πραγματικές μου επιθυμίες. Περνώντας χρόνο στη φύση μόνη, απομακρυσμένη από το σύγχρονο τρόπο ζωής και την τεχνολογία πιστεύω πως μπορώ να ανακαλύψω νέες πτυχές του εαυτού μου. Ακόμη, όταν συνδέομαι βιωματικά με τα στοιχεία της φύσης ευαισθητοποιούμαι και προβληματίζομαι σχετικά με τα διάφορα περιβαλλοντικά προβλήματα, καθώς αντιλαμβάνομαι την αξία της φύσης και πόσο σημαντική είναι η προστασία της.

Συνεπώς, η φύση συνδέεται στενά και άμεσα με την ποιότητα ζωής, καθώς ο άνθρωπος και η φύση έχουν μια σχέση αλληλεξάρτησης. Για μένα προσωπικά η φύση είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για το ευ ζην μου, καθώς μου προσφέρει αξίες και μου προκαλεί θετικά συναισθήματα.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ  Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ 

 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ PROJECT «ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ»

Μαρία Σαπράκα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1. Μπορεί η ποίηση να σώσει τη γη;                                                                

Τον όρο Oekologie (Οικολογία) επινόησε ο Γερμανός βιολόγος Ερνστ Χέκελ (1866), συνθέτοντας τις ελληνικές λέξεις Oίκος και Λόγος, προκειμένου  να χαρακτηρίσει θεωρίες και επιστημονικές μελέτες της εποχής, σχετικές με την βιολογική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους στον Φυσικό του Οίκο, τον πλανήτη Γη. Η Οικολογία στις μέρες μας συνεχίζει να αποτελεί κλάδο της Βιολογίας με αντικείμενο τη μελέτη των ζώντων οργανισμών και  την αλληλεπίδραση τους με το περιβάλλον. Αυτό όμως  το περιβάλλον που απαρχής κόσμου μεταβαλλόταν  από φυσικά αίτια, τους τελευταίους αιώνες  καταστρέφεται από την αδηφάγο στο όνομα της ανάπτυξης ανθρώπινη δραστηριότητα, με φαινόμενα την απειλητική κλιματική αλλαγή, την κάθε τύπου καταστροφική  ρύπανση, τη δραματική μείωση της βιοποικιλότητας, την αυξανόμενη φτώχεια του πλανήτη. Μόλις στη δεκαετία του 1960 αναδύθηκαν τα πρώτα κοινωνικά και πολιτικά κινήματα ενάντια στην αλόγιστη ανθρώπινη παρέμβαση στο περιβάλλον, που δυστυχώς όμως συνεχίζεται και στον 21ο αιώνα με ταχύτερους ρυθμούς, ενώ το μέλλον αναμένεται κρισιμότερο.

                                … « Εντολή σου, είπε, αυτός ο κόσμος 

                              και γραμμένος μες στα σπλάχνα σου είναι

                              Διάβασε και προσπάθησε

                              και πολέμησε» είπε…

                                                               

Οδυσσέας Ελύτης

                                                           Το Άξιον Εστί, Γένεσις

Με συναίσθηση αυτής της ηθικής ευθύνης υπεισέρχεται και η ποίηση στον επίκαιρο περιβαλλοντικό προβληματισμό. Από τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα,  όλο και περισσότερες ποιητικές φωνές επικεντρώνονται δραματικά σε αυτόν τον αποκομμένο από τη ίδια του τη  φύση κόσμο, επιζητώντας την αφύπνιση των κατοίκων του και τον  επαναπροσδιορισμό τους απέναντι του.  Αν η  προγονική βουκολική ποίηση ύμνησε τη Φύση για την ελευθερία, την ευδαιμονία και την οικειότητα που πρόσφερε στους ποιμένες της, ένα ρεύμα της σύγχρονης ποιητικής προσπαθεί και πολεμάει, κατά τον ποιητή, να κρατήσει ζωντανό τον επίγειο αυτό φυσικό  παράδεισο που χάνεται. Πρωτοεμφανίζεται  στις αγγλόφωνες χώρες του δυτικού κόσμου, περισσότερο στις Ηνωμένες Πολιτείες,  ως «οικολογική ποίηση» (ecological poetry), «πράσινη ποίηση» (green poetry), «μετα-βουκολική ποίηση» (post-pastoral poetry), «περιβαλλοντική ποίηση» (environmental poetry) και ως Ecopoetry με πρώτο συνθετικό την ελληνική λέξη «οίκος». Ανεξάρτητα όμως  από το νόημα και την ιδιαίτερη καταγωγή των όρων, πρόκειται για μία κίνηση που συνεχίζει να εξελίσσεται στον ευρύτερο πλέον  χώρο της ποίησης με κοινό κύριο θέμα τη Φύση, όχι υμνητικά πια ή νοσταλγικά, αλλά κατηγορητικά ως προς την κακοποίηση της από τον άνθρωπο: αυτουργό ή απληροφόρητο ή αδιάφορο.

                             ... Σε δέκα χιλιάδες χρόνια οι Σιέρρες                               

                             Θα είναι ξερές και πεθαμένες, σπίτι του σκορπιού.

                             Πλάκες γδαρμένες απ’ τον πάγο και λυγισμένα δέντρα.

                             Ούτε  παράδεισος ούτε πτώση,

                             Μόνο η διαβρωμένη γη

                             Ο περιστρεφόμενος ουρανός

                             Ο άνθρωπος με τον Σατανά του                       

                             Να ψάχνουν το χάος του νου.

                             Ω Κόλαση!  …….

                                                                 Gary Snyder

                                                           Milton by Firelight, 1955

Ο Aμερικανός ποιητής Γκάρυ Σνάιντερ, είναι ένας από τους σημαντικότερους προδρόμους της περιβαλλοντικής ποίησης. Ταγμένος υποστηρικτής του οικολογικού ακτιβισμού και μελετητής τη φύσης,  επισημαίνει με την ποιητική και δοκιμιακή γραφή του το χάσμα ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον και τον δυτικό πολιτισμό, καταγγέλλοντας το κερδοσκοπικό πνεύμα του. Η εναλλακτική ποιητική του πρόθεση είναι η συνειδητοποίηση του προσχηματικά κυρίαρχου ανθρώπινου είδους ως  μέρος αυτής  της ίδιας φύσης την οποία καταστρέφει, η αποδοχή της ισότητας του με τα άλλα είδη προκειμένου να συμβιώνουν σε ένα κόσμο αμοιβαιότητας και αλληλοσυμπλήρωσης. Η ίδια αυτή πρόθεση διέπει και τη θεματολογία της μετέπειτα οικολογικής ποίησης, επικεντρωμένης στη διαταραγμένη ισορροπία του πλανήτη και στην «αφύσικη» ζωή του σύγχρονου ανθρώπου υπό το κράτος  της τεχνολογίας και της εξουσιομανούς οικονομίας. Ακτιβιστής, στρατευμένος ή αυτόνομος, ο σύγχρονος ποιητής αισθάνεται ότι και η περιβαλλοντική κρίση είναι κρίση ηθικής και την υπερασπίζεται. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι οι μόνες ηθικές αρχές στον κόσμο που απαιτούν σεβασμό. Εξίσου θεμελιώδη και άξια αναγνώρισης είναι τα δικαιώματα των  άλλων έμβιων όντων ή μη-έμβιων στοιχείων που περιβάλλουν τον άνθρωπο στο σύνθετο οικοσύστημα που του έχει χαρισθεί.

Αν η οικολογική ποίηση, με χαρακτηριστικό θέμα της το απειλούμενο γήινο φυσικό περιβάλλον, επιβιώσει ως ιδιαίτερο και αναγνωρίσιμο ποιητικό είδος, θα φανεί στην εξέλιξη της.  Από αρχής πάντως, διακρίνεται για την απόσταση της από την εμβρίθεια και πολυπλοκότητα προηγούμενων  ποιητικών τάσεων, υπερβατικών κατευθύνσεων, κρυπτικών συμβολισμών, παράλογων συνειρμών, αφηρημένων νοημάτων… Στο  κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο μιας υπαρκτής ήδη  παγκοσμιοποίησης, σε μια αντιποιητική εποχή που απαξιώνει τη γλώσσα στο όνομα της «θεάς εικόνας»,  η ποίηση, ως Ecopoetry,  στρέφεται συγκεκριμένα στον αντικειμενικό κόσμο με καθαρά φυσιοκεντρικό πλέον, και όχι ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό. Στην προσπάθεια της να συνομιλήσει με τον σύγχρονο αναγνώστη του ευρύτερου παγκόσμιου κοινού  υπερβαίνει  τοπικές παραδόσεις και κουλτούρες,  επιλέγει να εκφραστεί με απτές και ορατές ποιητικές εικόνες, απλό λόγο, εύληπτη γραφή, μια γλώσσα άμεσης επικοινωνίας, «κοινή».

                              Όταν το καράβι του έφτασε πρώτο στην Αυστραλία,

                              έγραφε ο Κουκ , οι ιθαγενείς συνέχισαν

                              να ψαρεύουν, χωρίς να σηκώσουν το βλέμμα.

                              Ανίκανοι, φαίνεται, να φοβηθούν αυτό το τόσο μεγάλο  

                              αδιανόητο.  

                                                                Jane Hirshfield   

                                                        Η υπερθέρμανση του πλανήτη

Με θέμα την υπερθέρμανση του πλανήτη, την τρύπα του όζοντος, την όξινη βροχή, τον μολυσμένο αέρα, τα αποψιλωμένα τοπία, τις ρυπογόνες πόλεις, τις πατρίδες με τα μολυσμένα νερά, ποτάμια, λίμνες και θάλασσες, η ποίηση επιστρέφει ξανά στη Φύση, αυτή το φορά όμως ως επιτατικά δραματική έκκληση: να αλλάξει ο άνθρωπος, όσο είναι ακόμη καιρός, την ανεύθυνη ναρκισσιστική στάση του απέναντι στο φυσικό περιβάλλον του, να σταματήσει την εκμετάλλευση και καταστροφή του.            

Μπορεί η ποίηση κατ’ αυτόν τον  τρόπο να σώσει την απειλούμενη από καταστροφή Γη, να επαναφέρει τη διαταραγμένη ισορροπία της; Όχι, από μόνη της.  Αυτό που μπορεί και αυτό κάνει, είναι να  δηλώνει υπεύθυνα παρούσα και μάχιμη απέναντι στο επικείμενο αδιέξοδο του απόκοτου αυτού  κοινωνικού φαινομένου. Οι περιβαλλοντικές επιστήμες προειδοποιούν με δεδομένα και αριθμούς για την προβλεπόμενη μη-αναστρέψιμη καταστροφή του πλανήτη, προτείνουν κατά καιρούς λύσεις διάφορες, αλλά δεν έχουν επιτύχει την ευρύτερη ανθρώπινη δραστηριοποίηση.  Η ποίηση προειδοποιεί με λέξεις.  Με λέξεις άγρυπνες υποβάλλει στην ανθρώπινη ψυχή την εγρήγορση. Με λέξεις χλοερές αντιλαλεί τη φωνή της Φύσης στις αισθήσεις,  τη φαντασία,  τον καταπιεσμένο εσώτερο εαυτό. Με λέξεις πρόμαχες κινητοποιεί στάσεις και αντιστάσεις, υπέρ του μέγιστου αυτού Οίκου παντός γήινου είδους και στοιχείου. «Ο καθείς και τα όπλα του, είπε…» ως  «Άξιον Εστί».

Μάρω Παπαδημητρίου

Πηγή: poeticanet.gr  (περιοδικό για την ποίηση)

Είναι  

… οι κουκουναριές στο πεζοδρόμιο που άπλωσαν ρίζες

κάτω απ’ την άσφαλτο και τη  γκάστρωσαν

ο τσαλαπετεινός που δε φάνηκε Απρίλης μήνας , αλήθεια

κλωνάρια απ’ αγριοπρίναρα φουρκάλες από ελάτια

θέλω να στρώνω στοιβανιές  κι απάνω να πλαγιάζω  

είναι η ασφυξία της τσιμεντένιας πρωτεύουσας ξανά πάντα

ένα Πάσχα χιονισμένο στις Κυκλάδες μηδέν Κελσίου      

η λεμονιά η αλέμονη στη λάσπη της βροχής να κοκκινίζει

θέλω ν’ ακούω τριγύρω μου πεύκα κι οξιές να σκούζουν

ν΄ακούω τον ήχο της βροχής και να γλυκοκοιμιέμαι

είναι ποτάμια τοξικά και δάση αποκαΐδια, ζώνες νεκρές

πνίχτρες βροχές, ρέματα μπαζωμένα, καταραμένα υστερνά 

θέλω κρεμάμενα νερά δεξιά-ζερβιά να βλέπω

είναι λόγια, πρωτόκολλα, μηχανισμοί, αποφάσεις

φαινόμενα ακρότατα, η ανακύκλωση της απάθειας

ο βίος ο αβίωτος και ο κακός μας ο καιρός ο άχαρος

θέλω…μα δεν έχω φτερά, δεν έχω κλαπατάρια

είναι η παραίτηση η  απόσταση η ερημιά η απόγνωση

οι μετρήσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου στο βρόντο

εγώ κι εσύ  που δεν φταίμε νομίζουμε, κατά τύχη μαζί

ανέστιοι πολίτες της φτώχειας, συλλέκτες του τίποτα

και τυραννιέμαι, και πονώ, και σβιέμαι νύχτα-μέρα

με ένα ποίημα από καρδιάς αποκαρδιωμένο κι αδέσποτο

στο γκρίζο φόντο των καιρών, άλλοτε ουρανός.

                                  

Μάρω Παπαδημητρίου (Ελλάδα)

(ένθετοι στίχοι: Κ. Κρυστάλλης, Στο σταυραητό)

Poeticanet.gr

https://www.poeticanet.gr/oikos-poiisi-a-1508.html 

Κ. Κρυστάλλης, Στο Σταυραϊτό

ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ περιλαμβάνεται στη συλλογή Ο τραγουδιστής του βουνού και της στάνης, η οποία εκδόθηκε ένα χρόνο πριν από το θάνατο του ποιητή.

Από μικρό κι απ' άφαντο πουλάκι, σταυραϊτέ μου,

παίρνεις κορμί με τον καιρό και δύναμη κι αγέρα

κι απλώνεις πήχες τα φτερά και πιθαμές τα νύχια

και μες στα σύγνεφα πετάς, μες στα βουνά ανεμίζεις·

φωλιάζεις μες στα κράκουρα, συχνομιλάς με τ' άστρα,

με την βροντή ερωτεύεσαι κι απιδρομάς και παίζεις

με τ' άγρια αστροπέλεκα και βασιλιά σε κράζουν

του κάμπου τα πετούμενα και του βουνού οι πετρίτες.

Έτσι εγεννήθηκε μικρός κι ο πόθος μου στα στήθη

κι απ' άφαντο κι απ' άπλερο πουλάκι, σταυραϊτέ μ

μεγάλωσε, πήρε φτερά, πήρε κορμί και νύχια

και μου ματώνει την καρδιά, τα σωθικά μού σκίζει·

κι έγινε τώρα ο πόθος μου αϊτός, στοιχειό και δράκος

κι εφώλιασε βαθιά βαθιά μες στ' άσαρκο κορμί μου

και τρώει κρυφά τα σπλάχνα μου, κουφοβοσκάει τη νιότη.

Μπεζέρισα να περπατώ στου κάμπου τα λιοβόρια.

Θέλω τ' αψήλου ν' ανεβώ· ν' αράξω θέλω, αϊτέ μου,

μες στην παλιά μου κατοικιά, στην πρώτη τη φωλιά μου,

θέλω ν' αράξω στα βουνά, θέλω να ζάω μ' εσένα.

Θέλω τ' ανήμερο καπρί, τ' αρκούδι, το πλατόνι,

καθημερνή μου κι ακριβή να τα 'χω συντροφιά μου.

Κάθε βραδούλα, κάθε αυγή, θέλω το κρύο τ' αγέρι

να 'ρχεται από την λαγκαδιά, σαν μάνα, σαν αδέρφι

να μου χαϊδεύει τα μαλλιά και τ' ανοιχτά μου στήθη.

Θέλω η βρυσούλα, η ρεματιά, παλιές γλυκιές μου αγάπες

να μου προσφέρουν γιατρικό τ' αθάνατα νερά τους.

Θέλω του λόγκου τα πουλιά με τον κελαϊδισμό τους

να με κοιμίζουν το βραδύ, να με ξυπνούν το τάχυ.

Και θέλω να 'χω στρώμα μου να 'χω και σκέπασμά μου

το καλοκαίρι τα κλαδιά και τον χειμών' τα χιόνια.

Κλωνάρια απ' αγριοπρίναρα, φουρκάλες από ελάτια

θέλω να στρώνω στοιβανιές κι απάνου να πλαγιάζω,

ν' ακούω τον ήχο της βροχής και να γλυκοκοιμιέμαι.

Από ημερόδεντρον, αϊτέ, θέλω να τρώω βαλάνια,

θέλω να τρώω τυρί αλαφιού και γάλα απ' άγριο γίδι.

Θέλω ν' ακούω τριγύρω μου πεύκα κι οξιές να σκούζουν,

θέλω να περπατώ γκρεμούς, ραϊδιά, ψηλά στεφάνια,

θέλω κρεμάμενα νερά δεξιά ζερβιά να βλέπω.

Θέλω ν' ακούω τα νύχια σου να τα τροχάς στα βράχια,

ν' ακούω την άγρια σου κραυγή, τον ίσκιο σου να βλέπω.

Θέλω, μα δεν έχω φτερά, δεν έχω κλαπατάρια

και τυραννιέμαι και πονώ και σβηέμαι νύχτα μέρα.

Παρακαλώ σε, σταυραϊτέ, για χαμηλώσου ολίγο

και δώσ' μου τες φτερούγες σου και πάρε με μαζί σου,

πάρε με απάνου στα βουνά, τι θα με φάει ο κάμπος!

κράκουρα: οι άκρες των ψηλών βουνών.

απιδρομώ: παίρνω φόρα για να τρέξω, ορμώ.

πετρίτης: είδος γερακιού.

άπλερος: χωρίς φτερά.

μπεζερίζω: (λ. τουρκ.) κουράζομαι, βαριέμαι.

λιοβόρι: λίβας.

τ' αψήλου: ψηλά.

ζάω: ζω.

καπρί: αγριογούρουνο.

πλατόνι: ελάφι.

το τάχυ: το πρωί.

φουρκάλα: διχαλωτό ξύλο.

στοιβανιά: σωρός από ξύλα.

ημερόδεντρο: η ήμερη βαλανιδιά.

ραϊδιά: γκρεμός.

στεφάνι: απότομη κορυφή βουνού.

κλαπατάρια: μεγάλα φτερά.

Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894) Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]

Ποιητής της αγροτικής και ποιμενικής ζωής. Γεννήθηκε στο Συρράκο της Ηπείρου και τελείωσε το Ελληνικό Σχολείο και το Γυμνάσιο στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων. Με αφορμή την έκδοση της συλλογής του Αι Σκιαί του Άδου (1887) καταδιώχτηκε από τις τουρκικές αρχές των Ιωαννίνων και για να μη συλληφθεί, διέφυγε κρυφά στην Αθήνα. Στην πρωτεύουσα αντιμετωπίζοντας οικονομικές δυσκολίες αναγκάστηκε να εργαστεί πρώτα ως τυπογράφος και αργότερα ως εργάτης στην Εταιρεία Σιδηροδρόμων (Σ.Π.Α.Π.). Οι ανθυγιεινές συνθήκες ζωής και οι στερήσεις έβλαψαν γρήγορα την υγεία του. Πέθανε φυματικός σε ηλικία 26 ετών.

Επηρεασμένος από το δημοτικό τραγούδι ο Κρυστάλλης εκφράζει με την ποίησή του τη φυσιολατρική διάθεση και το αίσθημα της νοσταλγίας. Έργα του: I. Ποιήματα: Αι Σκιαί του Άδου (1887), Ο καλόγηρος της Κλεισούρας του Μεσολογγίου (1889), Αγροτικά (1890), Ο τραγουδιστής του βουνού και της στάνης (1893). II. Πεζά: Πεζογραφήματα (1894). Τα Άπαντα του Κρυστάλλη έχουν εκδοθεί σε δυο τόμους με επιμέλεια Μιχάλη Περάνθη.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1. Με βάση τις εμπειρίες και τα βιώματά του ο ποιητής Κ. Κρυστάλλης καταθέτει γνήσιο, απροσποίητο και λυρικότατο αίσθημα προς τη φύση συνολικά, απευθυνόμενος μάλιστα στο βασιλιά των πτηνών, τον Σταυραετό.

• Να επιβεβαιώσεις την παραπάνω τοποθέτηση με αναφορές σε συγκεκριμένους κειμενικούς δείκτες του ποιήματος.

• Ποια θέση κατέχει  το περιεχόμενο της παραπάνω ποιητικής αφήγησης στους προβληματισμούς ενός νέου της ηλικίας σου σήμερα; Η παραπάνω ποιητική αφήγηση προκαλεί συγκίνηση και γιατί; Μήπως είναι αδιάφορη και γιατί;

2. Να εντοπίσετε στο ποίημα της Μ. Παπαδημητρίου εικόνες που αποδεικνύουν το βιασμό του περιβάλλοντος στο πλαίσιο των σύγχρονων μεγαλουπόλεων , του αστικού τρόπου ζωής αλλά και της κλιματικής αλλαγής. Ποια αισθήματα σας δημιουργούν αυτές οι εικόνες; 

3. Βασικό χαρακτηριστικό της γλώσσας στη νεωτερική ποίηση είναι, μεταξύ άλλων, τα γλωσσικά ευρήματα που εκφράζουν τα συναισθήματα του ποιητικού υποκειμένου σε σχέση με το θέμα που θίγει.

• Να εντοπίσετε στίχους που επιβεβαιώνουν το παραπάνω.

• Ποια αισθήματα του ποιητικού υποκειμένου εκφράζονται μέσω των παραπάνω στίχων;

• Πιστεύετε ότι τα γλωσσικά ευρήματα, που εντοπίσατε, ενισχύουν την ανταποκρισιμότητα του δέκτη στο ποίημα;

4. Ας διαβάσουμε το ποίημα «Είναι» της Μ. Παπαδημητρίου χωρίς τους  στίχους του Κρυστάλλη:

Είναι

… οι κουκουναριές στο πεζοδρόμιο που άπλωσαν ρίζες

κάτω απ’ την άσφαλτο και τη  γκάστρωσαν

ο τσαλαπετεινός που δε φάνηκε Απρίλης μήνας , αλήθεια

είναι η ασφυξία της τσιμεντένιας πρωτεύουσας ξανά πάντα

ένα Πάσχα χιονισμένο στις Κυκλάδες μηδέν Κελσίου      

η λεμονιά η αλέμονη στη λάσπη της βροχής να κοκκινίζει

είναι ποτάμια τοξικά και δάση αποκαΐδια, ζώνες νεκρές

πνίχτρες βροχές, ρέματα μπαζωμένα, καταραμένα υστερνά

είναι λόγια, πρωτόκολλα, μηχανισμοί, αποφάσεις

φαινόμενα ακρότατα, η ανακύκλωση της απάθειας

ο βίος ο αβίωτος και ο κακός μας ο καιρός ο άχαρος

είναι η παραίτηση η  απόσταση η ερημιά η απόγνωση

οι μετρήσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου στο βρόντο

εγώ κι εσύ  που δεν φταίμε νομίζουμε, κατά τύχη μαζί

ανέστιοι πολίτες της φτώχειας, συλλέκτες του τίποτα

με ένα ποίημα από καρδιάς αποκαρδιωμένο κι αδέσποτο

στο γκρίζο φόντο των καιρών, άλλοτε ουρανός.

1. Ποια πρόθεση του ποιητικού υποκειμένου αποκαλύπτεται, κατά τη γνώμη σας, από την απόφαση να εντάξει στο παραπάνω ποίημα στίχους από τον «Σταυραετό»; Τι προσπαθεί να επιτύχει η ποιήτρια εντάσσοντας στο ποίημά της τους συγκεκριμένους στίχους; Είναι επιτυχημένη, κατά τη γνώμη σας, αυτή η προσπάθεια;

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

5.  «Μπορεί η ποίηση να σώσει τη γη;». Ποια είναι η απάντηση της Μάρως Παπαδημητρίου στο ερώτημα; Ποια είναι η δική σας απάντηση μετά την ανάγνωση των δύο ποιημάτων; (250 – 300 λέξεις)

Ενδεικτικά μαθητικά κείμενα:

ΟΜΑΔΑ 1

Η Μάρω Παπαδημητρίου στο κείμενό της υποστηρίζει ότι το νέο ποιητικό είδος, η οικολογική ποίηση, λειτουργεί καταγγελτικά και μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες και να τους ευαισθητοποιήσει σχετικά με τα σοβαρά προβλήματα που πλήττουν τη γη. Τα προβλήματα αυτά, όπως η κλιματική αλλαγή και η ρύπανση του περιβάλλοντος απασχολούν όλη την ανθρωπότητα και η κειμενογράφος θεωρεί ότι η ποίηση είναι ένα αποτελεσματικό μέσο ώστε να προωθηθούν αυτοί οι προβληματισμοί. 

Μετά την ανάγνωση των δύο ποιημάτων συνειδητοποιούμε τη σοβαρότητα αυτών των φαινομένων. Ειδικότερα στο ποίημα του Κρυστάλλη «Στο Σταυραϊτό» παρουσιάζονται όλα τα στοιχεία της ορεινής φύσης, η αξία του φυσικού περιβάλλοντος και η λαχτάρα του ποιητή να ζήσει ανεμπόδιστα σ΄ αυτό, αφού ενδεικτικά «θέλει η βρυσούλα, η ρεματιά να του προσφέρουν γιατρικό τ’ αθάνατα νερά τους», θέλει ν’ ακούει τριγύρω του πεύκα κι οξιές να σκούζουν», «θέλει κρεμάμενα νερά δεξιά ζερβιά να βλέπει». Όλα αυτά μας κάνουν να συνειδητοποιούμε πόσο απομακρυσμένοι είμαστε από τα φυσικά στοιχεία τα οποία δεν αποτελούν κομμάτι της ζωής μας στα σύγχρονα αστικά κέντρα. Αυτό το αισθανόμαστε εντονότερα μέσα από το ποίημα της της Μάρως Παπαδημητρίου «Είναι», στο οποίο περιγράφεται η ζωή στα ασφυκτικά αστικά κέντρα από όπου απουσιάζουν τα στοιχεία της φύσης, καθώς ταυτιζόμαστε και βλέπουμε μέσα από το ποίημα την καθημερινότητά μας και το τοπίο της μεγάλης πόλης  («Είναι… οι κουκουναριές στο πεζοδρόμιο που άπλωσαν ρίζες κάτω απ’ την άσφαλτο και τη  γκάστρωσαν», «είναι η ασφυξία της τσιμεντένιας πρωτεύουσας ξανά πάντα»). 

Έτσι, θεωρούμε ότι η ποίηση είναι ένας καλός τρόπος για να δραστηριοποιηθούν οι αναγνώστες και να συμβάλουν στην προσπάθεια για λύσεις , καθώς εμάς τα ποιητικά κείμενα μας προβλημάτισαν σχετικά με το αν και εμείς οι ίδιοι είμαστε μέρος του προβλήματος και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε.

ΟΜΑΔΑ 2

Η Μάρω Παπαδημητρίου στο κείμενό της υποστηρίζει πως η ποίηση είναι ικανή να συνδράμει στην αφύπνιση της οικολογικής συνείδησης, χωρίς ωστόσο να είναι από μόνη της αρκετή. Η αφύπνιση αυτή μπορεί να επιτευχθεί μέσω των συναισθημάτων ευαισθητοποίησης, συγκίνησης και εγρήγορσης που διεγείρονται από τις ποιητικές λέξεις. Τέτοια παραδείγματα εντοπίζουμε στο ποίημά της «Είναι»: «Είναι ποτάμια τοξικά και δάση αποκαΐδια, ζώνες νεκρές, πνίχτρες βροχές, ρέματα μπαζωμένα, καταραμένα υστερνά». Πιστεύουμε πως το ποίημά της που περιγράφει την ωμή πραγματικότητα στην οποία ζούμε, σε συνδυασμό με το ποίημα του Κρυστάλλη «Στο Σταυραϊτό» που αναδεικνύει την ομορφιά της φύσης, η οποία απουσιάζει από τις ζωές μας, μας κίνησε το ενδιαφέρον να αναζητήσουμε περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τους τρόπους επίλυσης του οικολογικού προβλήματος, αφού συνειδητοποιήσαμε τη σημασία του φυσικού περιβάλλοντος στις ζωές μας.

ΟΜΑΔΑ 3.

Δεν αποτελεί μυστικό ότι η καταστροφή του περιβάλλοντος αποτελεί καίριο ζήτημα της εποχής μας. Υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει η ποίηση γι’ αυτό;

Η συγγραφέας Μάρω Παπαδημητρίου πιστεύει ότι η ποίηση από μόνη της δεν μπορεί να σώσει τη γη. Ωστόσο, αυτό που κάνει είναι να διεγείρει τον συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου, να τον αφυπνίσει σχετικά με τον βιασμό της φύσης, ώστε αυτός να δραστηριοποιηθεί.

Η γνώμη της συγγραφέως μας βρίσκει σύμφωνες. Γιατί τα πολλά λόγια είναι φτώχεια αν δε συνοδεύονται από πράξεις. Η ποίηση όμως προειδοποιεί, παρακινεί και ωθεί τον αναγνώστη να αγωνιστεί για ένα καλύτερο αύριο.

Συγκεκριμένα, η ανάγνωση του ποιήματος του Κρυστάλλη «Στο Σταυραϊτό» μας συγκίνησε βαθιά, καθώς μέσα από φράσεις όπως «να ακούω τον ήχο της βροχής και να γλυκοκοιμιέμαι», «του λόγκου τα πουλιά με τον κελαϊδισμό τους», «τριγύρω μου πεύκα και οξιές να σκούζουν» μας περιέγραψε ένα ονειρεμένο φυσικό περιβάλλον. Μια ζωή διαφορετική από τη δική μας. Έναν κόσμο για τον οποίο αξίζει να αγωνιστούμε.

Από την άλλη πλευρά, το ποίημα της Μάρως Παπαδημητρίου «Είναι» μας προβλημάτισε και μας προκάλεσε αμηχανία για την ασχήμια των αστικών κέντρων εξαιτίας της απουσίας της φύσης, την οποία αποτυπώνουν ενδεικτικά οι φράσεις «οι κουκουναριές στο πεζοδρόμιο που άπλωσαν ρίζες κάτω απ’ την άσφαλτο και τη γκάστρωσαν», «τσιμεντένια πρωτεύουσα», «γκρίζο φόντο των καιρών».

Επομένως, η ποίηση μας βοήθησε να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι καθήκον μας να παλέψουμε για την προστασία του περιβάλλοντος. Αποφασίσαμε λοιπόν να πάρουμε τα ηνία, να αναζητήσουμε πληροφορίες για ακτιβιστικές δράσεις, ώστε να εξασφαλίσουμε για τις επόμενες γενιές έναν πράσινο κόσμο.

ΟΜΑΔΑ 5

Κατά τη γνώμη μας η Μάρω Παπαδημητρίου πιστεύει πως η ποίηση μπορεί να σώσει τη γη, καθώς μπαίνει και η ίδια στη διαδικασία να γράψει ένα ποίημα που κατατάσσεται στην κατηγορία της οικολογικής ποίησης. Εκτός αυτού στο κείμενό της αναφέρει πως η εναλλακτική οικολογική ποίηση επικεντρώνεται στη συνειδητοποίηση του προσχηματικά κυρίαρχου ανθρώπινου είδους ότι είναι μέρος του φυσικού περιβάλλοντος. Επιπλέον, η ποίηση στοχεύει στην ευαισθητοποίηση του αναγνώστη αναφορικά με το οικολογικό πρόβλημα που μαστίζει τον πλανήτη μας. Μέσω αυτής θα βοηθήσει στην αλλαγή της στάσης του ανθρώπου σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον. 

Πιστεύουμε πως όντως η ποίηση μπορεί να βοηθήσει. Ο ρόλος της όμως στη λύση του προβλήματος είναι έμμεσος. Ευαισθητοποιεί τους αναγνώστες και μας εισάγει σε μια διαδικασία ανάληψης ευθυνών ως μέρος της πρόκλησης του προβλήματος και ταυτόχρονα μέρος της λύσης του προβλήματος. Διότι λιγότερο ή περισσότερο όλοι μας είμαστε ταυτόχρονα θύτες και θύματα της οικολογικής κρίσης που εξουθενώνει τον πλανήτη μας. 

Διαβάζοντας τα δύο ποιητικά κείμενα (Κ. Κρυστάλλης, «Στο Σταυραϊτό» και Μ. Παπαδημητρίου «Είναι») σχηματίζονται στο νου εικόνες φυσικού κάλλους ή εικόνες των τσιμεντένιων πόλεων. Ειδικά το ποίημα «Είναι» αποτελεί γροθιά στο στομάχι για κάθε σύγχρονο άνθρωπο που ζει ή απλώς επιβιώνει στις μεγαλουπόλεις.

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 

Μαθητές του Γ4 επέλεξαν τα παρακάτω ποιήματα για τη φύση και στη συνέχεια τα διαβάσαμε όλοι μαζί στην αυλή του 2ου ΓΕ.Λ. Συκεών

Νικηφόρος Βρεττάκος, «Μη μου σκοτώνετε της γης το ποίημα»

«Μη μου σκοτώσετε το νερό.

Μη μου σκοτώσετε τα δέντρα.

Μη μου ξεσκίστε αυτές τις θείες σελίδες

που τις γράψανε τ’ ασύλληπτο φως

κι ο ασύλληπτος χρόνος

κι όπου σταθώ με περιβάλλουν.

Μη μου σκοτώσετε της γης το ποίημα!…

Επιστρατέψετε την αιωνιότητα,

ανάβοντας το άστρο: «Αγάπη».

Επιστρατέψετε την αιωνιότητα,

ανάβοντας ψηλότερα απ’ όλα,

πάνω απ’ το έτοιμο βάραθρο,

το άστρο: «Ανθρώπινο μέτωπο!».

Σας παρακαλούμε:

Αφήστε μας τα πράγματα.

Μη μας τα καίτε.

Αφήστε τα έντομα να βρίσκουνε τ’ άνθη τους»

Σοφία Αγραπίδου, Ύμνος στη φύση

 Ο ήλιος που καρτέραγα πρόβαλε γιορτινός,

απ ‘ ασημένια πέλαγα, από χρυσά λιβάδια,

σκορπώντας τα σκοτάδια,

διαβάτης μακρινός.

 

Χαρείτε μάτια της αυγής, ω! θεία ομορφιά!

κάλλη της γης και χαραυγής το θάμπος,

έγινε ο κάμπος

πελώρια ζωγραφιά.

 

Γέμισε αγκαλιά μου πλατιά αρώματα βουνού!

γλυκόλαλο αγέρα να υμνολογεί τη μέρα,

αγγέλων η φλογέρα

στο φως του πρωινού.

 

Χρυσά ψυχή μου άνοιξε της σκέψης τα φτερά,

εκεί στα ύψη πέταξε στου ουρανού τα βάθη,

λεύτερη απ’ τα πάθη

λυτρώσου απ’ τη φθορά.

Brendan Kennelly  (Ιρλανδία), μτφ. Εύη Μανoπούλου, Η ΕΛΠΙΔΑ ΣΤΑ ΦΤΕΡΑ

Το κορίτσι ανοίγει το ράμφος του γλάρου μ’ ένα

Κουτάλι κι αρχίζει να ξύνει το πετρέλαιο να φύγει.

Αχαλίνωτα τ’ ουρανού τα χρώματα, θρύλος και μύθος

Συντηρούν την προσήλωση όσων κλείνονται σε 

Παραδοσιακές ανάγκες, όμως εγώ προμαντεύω τώρα

Έναν  άδειο από πουλιά ουρανό, στου κόσμου τις ακτές

Σωρούς σκουπίδια,  παχύ το  μαύρο 

Πνιγηρό πετρέλαιο να  σκοτώνει την ελπίδα στα φτερά.

Κι αυτό το κορίτσι –είναι δεν είναι στης ήβης το κατώφλι -

Να περνάει  τη ζωή του, αν είναι ένδειξη αυτό που κάνει τώρα,

Ανασταίνοντας αυτά τα αποσβολωμένα πουλιά που

Ρυπαίνουν τη θάλασσα, άψυχες  πτώσεις ανάμεσα  στα βράχια.

Θα στέλνει στους αιθέρες πλάσματα με λευκά φτερά

Πριν μαύρες παλίρροιες πνίξουν τις απλές ανθρώπινες λέξεις.

Νίκος Γκάτσος, «Τα παράλογα» (κύκλος τραγουδιών σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι),  Ο εφιάλτης της Περσεφόνης

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα

κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο

τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα

και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες

ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο

τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες

και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.

Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία

κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα

τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία

άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.

Κοιμήσου Περσεφόνη

στην αγκαλιά της γης

στου κόσμου το μπαλκόνι

ποτέ μην ξαναβγείς.

Από το περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ τεύχος 1029, 15 Μαΐου 1970, Απόδοση Γ.Δ. Χουρμουζιάδης,  

ΤΡΙΑ ΔΕΝΤΡΑ

Τρία πεσμένα δέντρα

Φράξανε το μονοπάτι.

Από τον ξυλοκόπο ξεχασμένα δέντρα

Κρυφομιλούν, σαν τους τυφλούς, αγκαλισμένα.

Στο βασίλεμα του ο ήλιος

Βάφει με το αίμα του τα τσακισμένα κλωνάρια

Κι απ τους φλοιούς τους ξεσχισμένους παίρνει

Ο αγέρας το άρωμά του.

Το ένα στραμπουλισμένο χέρι,

Πελώριο κι όλο φύλλα,

Το άλλο ζητάει,

Και μοιάζουν οι πληγές τους,

Σαν μάτια ζωντανών, γεμάτα παρακάλια.

Από τον ξυλοκόπο ξεχασμένα δέντρα,

Σαν πέσει η νύχτα εγώ θα έρθω σιμά σας,

Μες στην καρδιά μου θα δεχτώ,

Την ευγενική ρετσίνα σας, φωτιά που θα μου γίνει..

Κι αγκαλιασμένους και βουβούς,

Θα μας ανακαλύψει η αυγή,

Σπαρακτικό ένα ξόδι!

Γιώργης Κρόκος, «Συμφωνία μ’ ένα δέντρο»

Έχω φίλο μου πιστό

ένα δέντρο φουντωτό.

Συμφωνία του’ χω κάνει

με χαρτί και με μελάνι.

Να του δίνω εγώ εγώ νερό.

Να μου δίνει αυτό χορό.

Να παινεύω τα πουλιά του.

Να του λέω σ’αγάπω.

Να μου δίνει τον καρπό.

Να αγκαλιάζω τον κορμό του.

Να με λέει κι αδερφό του.

Και να ζήσουμε μαζί ,

όσο ζω κι όσο θα ζει.

Αργύρης Χιόνης, ΠΑΡΑΚΜΗ

«Ήσουν λιοτρόπι

υπέροχο,

του Βασιλιά του Ήλιου

ακόλουθος πιστός.

Τώρα, οι υπηρέτριες

τρώνε την καρδιά σου

στα πεζοδρόμια

και τους συνοικιακούς

κινηματογράφους.»

ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΒΙΝΤΕΟ

 

Ποίηση και Οικολογία. Ανθολόγιο ποιημάτων που επέλεξαν και απαγγέλλουν οι μαθητές.

https://www.youtube.com/watch?v=KPlSm0ljfus